Çerez Nedir? Çerezler Ne İşe Yarar?

Internet artık günlük yaşamın vazgeçilmez bir parçası haline geldi. Gün boyunca hepimiz onlarca farklı web sitesine girip çıkıyoruz. Online alışveriş yapıyor, sosyal medyada geziniyor veya haber sitelerini ziyaret ediyorken, web siteleri bizim hakkımızda sürekli bilgi topluyor. Peki, bu siteler bu bilgileri nasıl elde ediyor? Bu sorunun tek bir yanıtı var o da ‘’çerezler’’.  Web sitelerinin tarayıcıda sakladığı küçük metin dosyaları olan çerezler, kişiye özel bir internet deneyimi sunmak için kullanılıyor. Bu yazıda, ‘’Çerez nedir? Ne işe yarar?’’ konusunu ele aldık. 

Çerez Nedir?

Genellikle internet çerezleri olarak bilinen çerezler, bir ağ kullandığınızda bilgisayarınızı tanımlamaya yarayan, kullanıcı adı ve parola gibi küçük veri parçaları içeren metin dosyalarıdır. Çerezler, web sitelerini kullanıcı hakkında bilgilendirmeye yardımcı olur ve web sitelerinin kullanıcı deneyimini kişiselleştirmesini sağlar. Örneğin e-ticaret web siteleri, kullanıcıların alışveriş sepetlerine hangi ürünleri koyduğunu bilmek için çerezleri kullanır. Ayrıca, kimlik doğrulama çerezleri gibi güvenlik amaçlı kullanılan çerezler de vardır. Kısacası çerezler, web sitesi kullanıcılarının oturum açma bilgilerini, alışveriş sepetlerini ve daha fazlasını hatırlamayı sağlar. İnternette kullanılan çerezlere ‘’http’’ çerezleri de denir. 

Tüm çerezler genel olarak aynı durum için çalışsa da sihirli çerezler ya da http çerezleri olarak farklı kullanım durumları için olanları da vardır. Sihirli çerezler, bugün kullandığımız çerezlerden önce kullanılan çerezlerdir. Sihirli çerezler, bir işletmenin dahili ağı gibi bilgisayar veri tabanı sistemlerine giriş yapmak için kullanılırdı.

HTTP çerezleri ya da bugün kullandığımız çerezler ise sihirli çerezlerin yeniden tasarlanmış halidir. HTTP çerezleri, her kullanıcının oturumu hakkında bilgi izlemek, onu kişiselleştirmek ve kaydetmek için özel olarak web tarayıcıları için oluşturulmuştur. Çerezler, yeni bir web sitesini ziyaret eden kullanıcıları tanımlamak için kullanılır. 

Çerezler Ne İçin Kullanılır?

Çerezler, günümüz internet deneyiminin önemli bir parçasını oluşturur. Web siteleri kullanıcıların web deneyimlerini çerezler aracılığıyla daha kullanışlı ve kolay hale getirir. Çerezler olmadan, bir siteden her ayrılma durumunda oturum açmak ya da sayfa kapatıldığında alışveriş sepetini yeniden oluşturmak gerekir. 

Çerezler şu amaçlarla kullanılmaktadır:

Kullanıcı oturumları: Çerezler, web sitesi etkinliğini belirli bir kullanıcıyla ilişkilendirmeye yardımcı olur. Bir oturum çerezi, bir kullanıcı oturumunu, o kullanıcı için ilgili veriler ve içerikle eşleştiren benzersiz bir dize (harf ve sayıların birleşimi) içerir.

Kişiselleştirme: Çerezler, bir web sitesinin kullanıcı eylemlerini veya kullanıcı tercihlerini hatırlamasına yardımcı olur ve web sitesinin kullanıcı deneyimini özelleştirmesini sağlar. Kullanıcılar bir sitenin belirli öğelerini veya bölümlerini görüntüleyebilir. Çerezler bu verileri kullanıcıların beğenebileceği hedefli reklamlar oluşturmaya yardımcı olmak için kullanır.

İzleme: Bazı çerezler kullanıcıların hangi web sitelerini ziyaret ettiğini kaydeder. Bu bilgi, tarayıcının bir sonraki sefer o sunucudan içerik yüklemesi gerektiğinde çerezi oluşturan sunucuya gönderilir. Böyle üçüncü taraf izleme çerezlerinde bu işlem, tarayıcının o izleme hizmetini kullanan bir web sitesini yüklediği her seferde gerçekleşir.

Çerez kullanımı genel olarak kullanıcı yararına olsa da web geliştiricileri de bu durumdan yarar elde eder. Çerezler, bir web sitesinin sunucularındaki depolama alanını boşaltmak için yerel olarak kullanıcı cihazında depolanır. Buna karşılık, web siteleri de içerikleri kişiselleştirirken sunucu bakımı ve depolama maliyetlerinden tasarruf edebilir.

Çerez Türleri Nelerdir?

Farklı türlerde çerezler vardır. En önemli çerez türlerine bir bakalım:

Oturum Çerezi: Oturum çerezi, web sitesinin bir kullanıcının oturumunu izlemesine yardımcı olur. Oturum çerezleri, bir kullanıcının web sitesindeki oturumu sona erdiğinde ya da web sitesindeki hesaplarından çıkış yaptığında otomatik olarak silinir. Oturum çerezleri ayrıca tarayıcıdaki ‘’geri’’ düğmesinin çalışmasına da yardımcı olur. 

Kalıcı Çerezler: Oturum çerezlerinin aksine, kalıcı çerezler bir kullanıcının tarayıcısında önceden belirlenmiş bir süre boyunca kalır. Bu süre bir gün, bir hafta, birkaç ay ve hatta yıllar bile olabilir. Kalıcı çerezler her zaman bir son kullanma tarihi içerir. Kalıcı çerezler iki temel amaç için kullanılır:

1.Kimlik doğrulama: Bu çerezler bir kullanıcının oturum açıp açmadığını ve hangi adla oturum açtığını izler. Ayrıca oturum açma bilgilerini de kolaylaştırır, böylece kullanıcılar site parolalarını hatırlamak zorunda kalmazlar.

2.İzleme: Bu çerezler, zaman içinde aynı siteye yapılan birden fazla ziyareti izler. Örneğin; bazı çevrimiçi satıcılar, görüntülenen sayfalar ve ürünler de dahil olmak üzere belirli kullanıcıların ziyaretlerini izlemek için çerezler kullanır. Elde ettikleri bilgiler, ziyaretçilerin ilgisini çekebilecek diğer öğeleri önermelerine olanak tanır. Böylece yavaş yavaş, bir kullanıcının o sitedeki tarama geçmişine dayalı bir profil oluşturulur.

Zombi Çerezleri: Silindikten sonra yeniden üretildikleri için bu adı almışlardır. Zombi çerezleri, tarayıcının tipik çerez depolama konumunun dışında kendilerinin yedek sürümlerini oluşturur. Bu yedek sürümleri de silindikten sonra tarayıcıda yeniden görünmek için kullanırlar. Zombi çerezleri bazen kötü niyetli reklam ağları ve hatta siber saldırganlar tarafından kullanılır.

Birinci Taraf Çerezleri: Birinci taraf çerezleri doğrudan kullanılan web siteleri tarafından oluşturulur. Bunlar, yakın zamanda bir veri ihlali veya siber saldırı tarafından tehlikeye atılmamış olanlarda gezinildiği sürece, genellikle daha güvenlidir.

Üçüncü Taraf Çerezleri: Üçüncü taraf çerezleri çoğunlukla izleme amaçlı kullanılır. Bunlar kullanıcıların o an gezindiği sayfadaki reklamlara bağlıdır ve farklı web siteleri tarafından oluşturulur. Üçüncü taraf çerezleri reklam verenlerin veya analiz şirketlerinin, reklamlarını içeren bir sitede, kullanıcının web genelindeki tarama geçmişini izlemesine olanak tanır. Artık yeni veri koruma yasaları, üçüncü taraf çerezlerinin tarayıcıya erişimini isteğe bağlı kılmıştır. Günümüzde çoğu üçüncü taraf çerezinin tarama deneyimi üzerinde doğrudan bir etkisi yoktur.

Temel Çerezler: Temel çerezler, kullanıcının bir web sitesini ilk ziyaret ettiğinde karşılaştığı, çerez politikası hakkında bilgi veren ve onay isteyen açılır pencerelerdir. Başka bir deyişle, web sitesini veya hizmetleri çalıştırmak için gerekli olan birinci taraf oturum çerezleridir.

Çerezleri Etkinleştirme ve Kaldırma

Bazı çerezler kullanıcının isteğine bağlı olarak sınırlanabilir. Bu durum genellikle bir web sitesi ziyaret edildiğinde üçüncü taraf çerezleri etkinleştirme veya etkinleştirmeme seçeneğine bağlı olarak yapılır. Çerezleri etkinleştirmeye izin verildiğinde, web sitesinde gezinmek daha kolay olur. 

Çerezleri etkinleştirmeye izin vermek şu şekilde yapılır:

• Çerez bölümü bulunur. (Ayarlar, gizlilik altında)

• Çerezlere izin veren kutucuğa tıklanır.

• Çerez istenmiyorsa kutucuktaki işaret kaldırılır.

Çerezleri kaldırmak, gizlilik ihlalleri risklerini azaltmaya yardımcı olabilir. Ayrıca tarayıcının izleme ve kişiselleştirmesini de sıfırlayabilir. Normal çerezleri kaldırmak kolaydır, ancak bu aynı zamanda belirli web sitelerinde gezinmeyi zorlaştırabilir. Çerezlerin olmadığı durumlarda, internet kullanıcıları her ziyaret için verilerini yeniden girmek zorunda kalabilir. 

Çerezleri kaldırmak için şu adımlar izlenebilir:

• Ayarlar, gizlilik bölümü (Araçlar, internet seçenekleri, gelişmiş ayarlar kısmında da yer alabilir.)

• Çerezleri yönetmek veya kaldırmak için mevcut seçeneklerdeki kutucuklar işaretlenir.

Çerezler Kullanıcı Gizliliğini Nasıl Etkiler?

Çerezler, reklam amaçları da dahil olmak üzere tarama etkinliğini kaydetmek için kullanılabilir. Ancak birçok internet kullanıcısı çevrimiçi davranışlarının izlenmesini istemez. Ayrıca kullanıcıların izleme hizmetlerinin topladıkları verilerle ne yaptıkları üzerinde kontrolü yoktur. Çerez tabanlı izlemede bir kullanıcının adı ya da cihazına bağlı olunmasa bile bazı çerez türlerinde bu bilgilere ulaşmak mümkün olabilir. Bu bilgi, istenmeyen reklamlardan kullanıcıların izlenmesine veya taciz edilmesine kadar birçok şekilde kullanılabilir. 

Ancak günümüzde Avrupa Birliği Gizlilik Yönergesi gibi bazı yasalarla, çerezlerin kullanımı ve yönetimi kontrol edilebiliyor. Birçok web sitesi de kullanıcıların çerezlerini incelemesi ve kontrolü için çerez bildirimleri yayınlıyor.